Nguyễn Gia Thiều (1741 – 1798) là một tác gia đa tài của Việt Nam vào giai đoạn phức tạp cuối thế kỷ 18, có thể sánh ngang với Nguyễn Du, nhưng những trước tác được lưu lại đến nay không nhiều. Thậm chí, nhiều tác phẩm hội họa và kiến trúc của ông cũng đã bị phá hủy. Nguyễn Gia Thiều được phong tước hầu do xuất thân trong gia đình quý tộc nên ta có thể thấy không gian trong thơ ông mang đậm phong cách cung đình. Bên cạnh “Cung oán ngâm khúc”, ông có rất nhiều thi phẩm hay khác.

Dưới đây là một số thi phẩm nhỏ của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều,

---

CUNG OÁN ĐỀ TỪ

Vô đoan Nguyệt Lão oán hồng nhan,
Tịch mịch không khuê bảo triện tàn.
Bán chẩm thư cùng ngâm dạ vĩnh,
Mãn song lương nguyệt toả xuân hàn.
Sầu khiêu tàn chúc liên cô ảnh,
Lãn đối lăng hoa lý bội hoàn.
Nhất phiến u tình nan tận hoại,
Mạn huy thanh lệ khốc châu lan.

Bản dịch thơ Vô danh:

Nguyệt Lão ghen chi khách má hồng,
Triện tàn vắng vẻ chốn phòng không.
Canh khuya nửa gối trùng eo óc,
Xuân khoá đầy song nguyệt lạnh lùng.
Buồn gợi đèn tàn trơ bóng dáng,
Bóng soi gương sáng sửa bông vàng.
Mảnh tình u uất khôn bày tỏ,
Vẫy khắp câu lơn giọt lệ tràn.

---

CUNG OÁN THI bài 2

Sầu thu chưa dứt lại sầu xuân
Một gánh sầu treo nặng mấy cân
Mặt ủ ê hoa xâu thức ngọc
Má sùi sụt phấn ứa da ngân
Phòng tiêu riêng kẻ hơi dương tối
Điện quế dầu ai vẻ nguyệt ngần
Bối rối nỗi mình thêm bối rối
Tủi trăm chiều lại tiếc muôn phần

---

CUNG OÁN THI bài 3

Lã chã mưa sa dế khóc thềm
Sầu ngày chưa dứt lại sầu đêm
Mưa tan tác liễu trôi ngần mặt
Mốc võ vàng ve tạt bức rèm
Mận chẳng sương đeo mà ủ dột
Đào không nắng táp cũng tơi mềm
Mối sầu này biết ai mà tỏ
Có tỏ cho chăng một bóng thiềm

---

CUNG OÁN THI bài 5

Nỗi nọ đường kia nghĩ cũng rầu
Hết ngày vắng vẻ lại đêm thâu
Nghiên vừa mở đã mềm gan đá
Mực ướm mài đà lộn hạt châu
Tay chép chữ chân ra chữ thảo
Miệng ngâm thơ cảnh hoá thơ sầu
Cũng mong mượn thế mà khuây khoả
Mượn thế mà khuây khoả được đâu

---

RA XEM VƯỜN SAU TRỜI MƯA

Lỏm chỏm vài hàng tỏi,
Lơ thơ mấy khóm khương.
Vẻ chi tèo tẻo cảnh,
Thế mà cũng tang thương?

---

TẠ BẠN CŨ

Mở mắt ra nhìn nước thánh minh,
Xét tài chẳng dám lạm công danh.
Ngửa thân cứ trực trong thời mệnh,
Ẩn tích hằng pha chốn thị thành.
Miệng thấy khói ra câu nọ khí,
Dạ nghe gặn dưới chén kia tình.
Ấy đang vinh buổi anh em thế,
Vì nỗi đa niên liễu phải cành.

Bài thơ này viết năm 1797, khi được Tây Sơn cho về nhà, là tác phẩm cuối cùng, là lời tự bạch, là bản tổng kết cả cuộc đời tác giả. Bài thơ được chép trong “Gia phả họ Nguyễn Gia” (Liễu Ngạn, Thuận Thành, Hà Bắc).