“Cảm hoài” của Đặng Dung
Sau khi nhà Hồ sụp đổ (1407), quân Minh xâm lược Đại Việt. Giản Định Đế Trần Ngỗi nổi dậy nhưng mau chóng thất bại. Trùng Quang Đế Trần Qúy Khoáng tiếp tục phất cờ khởi nghĩa, quy tụ dưới trướng nhiều nhân tài như Nguyễn Biểu, Đặng Dung… Đặng Dung lúc ấy là vị tướng tài ba nhất, một mình xử lý việc quân binh của nghĩa quân. Nhưng sau một đời lao đao, tóc đã bạc mà đại nghiệp không thành, Đặng Dung đã viết nên bài thơ “Cảm hoài” tuyệt tác:
Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.
Thời lai đồ điếu thành công dị,
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
Trí chúa hữu hoài phù địa trục,
Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà.
Quốc thù vị báo đầu tiên bạch,
Kỷ độ Long Tuyền đới nguyệt ma
Dịch nghĩa:
Sự đời dằng dặc mà ta già rồi, biết làm sao đây!
Trời đất mênh mông thu vào trong cuộc rượu hát nghêu ngao.
Khi gặp thời thì anh hàng thịt, người câu cá cũng dễ lập công,
Nếu thời vận đã qua thì anh hùng cũng chỉ uống hận.
Muốn giúp chúa, ôm hoài bão nâng trục trái đất mà xoay chuyển lại,
Mong rửa sạch giáp binh nhưng không có lối để kéo Ngân Hà xuống.
Thù nước chưa báo được, mà đầu thì đã bạc rồi,
Bao lần mang kiếm Long Tuyền ra mài dưới bóng trăng.
Bản dịch của Phan Kế Bính:
Việc đời bối rối tuổi già vay,
Trời đất vô cùng một cuộc say.
Bần tiện gặp thời lên cũng dễ,
Anh hùng lỡ bước ngẫm càng cay.
Vai khiêng trái đất mong phò chúa,
Giáp gột sông trời khó vạch mây.
Thù trả chưa xong đầu đã bạc,
Gươm mài bóng nguyệt biết bao rày.
